Αφγανιστάν: Η ήττα της Δύσης και ο ρόλος της Τουρκίας ως «κλειδοκράτορα» των ροών

Κωνσταντίνος Φίλης

Η επέλαση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν πιστοποιεί τη μεγάλη αποτυχία της Δύσης, ειδικότερα των ΗΠΑ, η οποία γεννά κρίσεις που φτάνουν μέχρι και την Ευρώπη. Ο τρόπος και ο χρόνος που επέλεξαν οι Αμερικάνοι να αποσυρθούν εκτιμάται πως θα ωφελήσουν το Ιράν, το Πακιστάν, τη Ρωσία και την Κίνα. Την ίδια στιγμή όμως η απόφαση Μπάιντεν τυγχάνει θετικής αντιμετώπισης από τους Αμερικάνους, εξαιτίας της κόπωσης της κοινής γνώμης σχετικά με τις επεμβάσεις στο εξωτερικό και τη διατήρηση των στρατιωτικών δυνάμεων. Εξαίρεση αποτελούν κάποια «γεράκια» και όσοι ασχολούνται με την εξωτερική πολιτική.

Υπάρχουν όμως τρεις διαστάσεις που δεν μπορούν παρά να μας προβληματίσουν. Πρώτον, η ηθική διάσταση. Δεδομένου ότι η αποχώρηση γίνεται όταν οι συνθήκες μόνο ώριμες δεν είναι για να αναλάβει τον έλεγχο της χώρας η επίσημη αφγανική κυβέρνηση και οι δυνάμεις ασφαλείας, οι Ταλιμπάν προελαύνουν, υπεξαιρούν στρατιωτικό εξοπλισμό από τον αφγανικό στρατό και είναι πλέον η κυρίαρχη δύναμη. Μάλιστα, αποτελούν τη δύναμη με την οποία όλοι θέλουν να διαπραγματευτούν, την ίδια στιγμή που ο ρόλος της επίσημης αφγανικής κυβέρνησης θεωρείται επουσιώδης, αν τελικά αυτή δεν πνέει τα λοίσθια.

Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν είναι τι κατάφεραν και που απέτυχαν είκοσι χρόνια μετά την επέμβασή τους οι Νατοϊκές δυνάμεις και ειδικότερα η Ουάσιγκτον. Δηλαδή αναρωτιέται κανείς αν αυτή η εμπλοκή που κόστισε δισεκατομμύρια δολάρια, ζωές στρατιωτών και άμαχου πληθυσμού άξιζε τον κόπο, μόνο και μόνο για να εξουδετερωθεί ο Οσάμα Μπιν Λάντεν και η Αλ Κάιντα. Στη θέση τους άλλωστε γεννήθηκαν νέες εξτρεμιστικές ομάδες, που αυτή τη στιγμή παίζουν σημαντικό ρόλο στο Αφγανιστάν, αν όχι και στην ευρύτερη περιοχή.

Η δεύτερη διάσταση είναι η πολιτική, όπου το εύλογο ερώτημα είναι αν η Δύση έχει μάθει να κερδίζει πολέμους, αλλά αδυνατεί να κερδίσει την ειρήνη. Και αυτό γιατί είναι σαφές πως στο Αφγανιστάν δεν υπάρχουν συνθήκες ειρήνης και σταθερότητας σήμερα.

Αυτό μας οδηγεί στην τρίτη διάσταση, που είναι η ανθρωπιστική. Στην περίπτωση του Αφγανιστάν υπάρχει μια προφανής ανθρωπιστική κρίση που προκαλεί η επέλαση των Ταλιμπάν, οι οποίοι έχουν μια απόλυτη και ακραία αντίληψη/κοσμοθεωρία που θέλουν να επιβάλλουν. Όμως η κατάσταση αυτή εξωθεί σε μαζική έξοδο από τη χώρα φυλές που καταδιώκονται από τους Ταλιμπάν, όπως και τους πιο μορφωμένους και ανώτερης διαστρωμάτωσης Αφγανούς, πολύ εκ των οποίων συνεργάστηκαν με τις ξένες δυνάμεις.

Πριν από αυτή την κρίση γνωρίζαμε ότι περίπου έως και μισό εκατομμύριο Αφγανοί, οι περισσότεροι εκ των οποίων βρίσκονταν για αρκετά χρόνια στο Ιράν, είχαν ήδη περάσει στην Τουρκία. Τώρα υπό το πρίσμα των νέων συνθηκών η Τουρκία υποχρεώνεται να σφραγίσει τα σύνορα με το Ιράν για να αποτρέψει τις ροές Αφγανών. Κάτι που ανάλογα το βαθμό επιτυχίας θα χρησιμοποιηθεί από την Άγκυρα ως διαπραγματευτικό όπλο έναντι της Δύσης και ειδικότερα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αν δηλαδή η Τουρκία καταφέρει να ελέγξει τα προσφυγικά ρεύματα, θα ενισχυθεί διπλωματικά και θα ζητήσει βέβαια και οικονομικά ανταλλάγματα. Αν αποτύχει, η Ελλάδα θα βρεθεί αντιμέτωπη με πολύ μεγάλους αριθμούς Αφγανών που θα προσπαθούν να περάσουν στην Ευρώπη και τους οποίους η Τουρκία θα κατευθύνει προς την Ελλάδα. Σκοπός της Άγκυρας θα είναι σε αυτή την περίπτωση να «ξεφορτωθεί» τους Αφγανούς και παράλληλα να εκβιάσει την Ευρωπαϊκή Ένωση, υπενθυμίζοντας εμφατικά την πολυδιάστατη σημασία της για τους δυτικούς της εταίρους.

Στα παραπάνω αξίζει να προστεθεί πως οι περισσότεροι πρόσφυγες και μετανάστες δεν είναι πλέον επιθυμητοί στην Τουρκία, επομένως το πολιτικό κόστος ενδεχόμενης προσφυγικής κρίσης για τον Ερντογάν θα είναι πολύ μεγάλο, σε μία ήδη επιβαρυμένη κατάσταση για τον Τούρκο πρόεδρο.

*O Kωνσταντίνος Φίλης είναι εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων & αναλυτής διεθνών θεμάτων του ΑΝΤ1. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος το βιβλίο του «Διεκδικητικός πατριωτισμός. Ανατομία μιας συζήτησης που δεν έγινε ποτέ».

ΚΑΝΕ LIKE ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ ΜΑΣ ΣΤΟ FACEBOOK