Από τη στιγμή της υπογραφής του τουρκολιβυκού μνημονίου ήταν αντιληπτό ότι έπρεπε να υπάρξει μία έμπρακτη απάντηση από πλευράς μας. Είναι γεγονός ότι το μνημόνιο είναι εντελώς παράνομο. Το διεθνές δίκαιο της θάλασσας ορίζει ότι για να υπάρξει συμφωνία οριοθετήσεως πρέπει τα κράτη να έχουν γειτονικές ακτές που να είναι είτε αντικριστές είτε παρακείμενες. Στην περίπτωση Τουρκίας και Λιβύης οι ακτές των δύο χωρών απέχουν τουλάχιστον 620 χλμ., τη στιγμή κατά την οποία οι ακτές Ελλάδος-Λιβύης απέχουν λιγότερο από 300 χλμ. Το τουρκολιβυκό μνημόνιο δεν είναι μόνον αντίθετο προς το διεθνές δίκαιο. Είναι αντίθετο και προς τη γεωγραφία και προς τη λογική. Από τυπικής πλευράς, όμως, αποτελεί διεθνή συμφωνία, γεγονός που επικαλούνται οι Τούρκοι από την πρώτη στιγμή της υπογραφής. Αυτό το εμπόδιο έπρεπε να αντιμετωπισθεί.
Η καλύτερη απάντηση ήταν μέσω Αιγύπτου. Θεωρητικώς τα ενδεχόμενα ήσαν δύο: (α) συμφωνημένη οριοθέτηση ή (β) προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο σε περίπτωση που δεν μπορούσαμε να συμφωνήσουμε. Οι συζητήσεις είχαν ξεκινήσει το 2005 και δεν είχαν καταλήξει πουθενά επί τόσα χρόνια. Οι Αιγύπτιοι είχαν αποδειχθεί εξαιρετικά σκληροί διαπραγματευτές ως προς τις οριοθετήσεις. Επιπλέον δεν ήθελαν με τίποτα να εμπλακούν στην ελληνοτουρκική διαμάχη. Η θέση τους ήταν απλή: βρείτε τα με την Τουρκία και μετά πείτε μας με ποιον από τους δύο θα υπογράψουμε. Επειτα από τόσα χρόνια άγονων διαπραγματεύσεων η καλύτερη λύση θα ήταν η προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο. Αυτό όμως απαιτούσε σύμφωνη γνώμη των Αιγυπτίων, που δεν ήταν δεδομένη. Πιο σημαντικός κρίθηκε ότι ήταν ο παράγοντας χρόνος. Η Τουρκία μπορούσε να εφαρμόσει το τουρκολιβυκό μνημόνιο ανά πάσα στιγμή. Αντιθέτως, η διαδικασία ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου ήταν χρονοβόρα. Θα κρατούσε τουλάχιστον 4-5 χρόνια.
Αυτές ήταν οι συνθήκες μέσα στις οποίες υπεγράφη η συμφωνία με την Αίγυπτο. Το πολύ σημαντικό θετικό σημείο είναι ότι πλέον έχουμε μία διεθνή συμφωνία που υπερκαλύπτει την περιοχή του τουρκολιβυκού μνημονίου. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει πλέον διεθνής διαφορά, στοιχείο που –θεωρητικώς– περιορίζει την ευχέρεια της Τουρκίας να δράσει. Παράλληλα προσφέρει τη δυνατότητα στη διεθνή διπλωματία να ασκήσει πιέσεις. Θα πρέπει να περιμένουμε το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα την Τουρκία να αντιδράσει ίσως και με την ισχύ. Η αντίδραση που είχαμε μετά την έκδοση της NAVTEX στις 21 Ιουλίου αποτελεί πυξίδα των ενεργειών μας.
Ως κριτική για τη συμφωνία έχουν ακουσθεί δύο σημεία. Το πρώτο αφορά την μερική οριοθέτηση και το δεύτερο την περιορισμένη επήρεια κάποιων ελληνικών νησιών. Λόγω της αδήριτης ανάγκης για ανατροπή του τουρκολιβυκού μνημονίου, κάποιες θέσεις που είχαμε παλαιότερα, έπρεπε να αναπροσαρμοσθούν. Αυτό αφορούσε πρωτίστως τη μερική (ή τμηματική) οριοθέτηση. Το μείζον τώρα ήταν να αντιμετωπισθεί το όριο του τουρκολιβυκού μνημονίου που μετέφερε τις τουρκικές διεκδικήσεις από το Καστελλόριζο στα νοτιοανατολικά της Κρήτης. Η μερική οριοθέτηση δεν απαγορεύεται στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας. Τα διεθνή παραδείγματα είναι πολλά (βλ. ενδεικτικά Περού-Χιλή το 1954, στοιχείο που αναγνωρίσθηκε και από το Διεθνές Δικαστήριο το 2014· Αυστραλία-Ινδονησία το 1971· Νιγηρία-Ισημερινή Γουινέα το 2000· και αναφορά στην περίπτωση Νικαράγουας-Ονδούρας πάλι από το Διεθνές Δικαστήριο το 1992). Εξάλλου το ίδιο το Διεθνές
Δικαστήριο στην υπόθεση του Κόλπου του Μέιν μεταξύ ΗΠΑ και Καναδά το 1982 προχώρησε σε μερική οριοθέτηση. Επιπλέον, είναι σημαντικό ότι κατορθώσαμε να πείσουμε τους Αιγυπτίους να προχωρήσουν ανατολικώς της Καρπάθου. Επί χρόνια ήθελαν να περιορίσουν την οριοθέτηση με την Ελλάδα στο ύψος του συγκεκριμένου νησιού. Θεωρούσαν ότι ανατολικότερα της Καρπάθου μπορεί να υπάρχουν τουρκικές διεκδικήσεις και ήθελαν εκεί να καταλήγει το όριο.
Ως προς την επήρεια κάποιων ελληνικών νησιών επί της οριοθετικής γραμμής δεν έχουν ακόμη δημοσιευθεί ακριβή στοιχεία. Κατά συνέπεια οποιαδήποτε εξειδικευμένη κρίση παρέλκει. Παραμένει η αρχή ότι στη διεθνή πολιτική δεν ισχύει εκείνο που θέλεις αλλά εκείνο που μπορεί να επιτευχθεί στις δεδομένες συνθήκες.
Τέλος, πρέπει να επισημανθεί ότι η συμφωνία με την Αίγυπτο αποτελεί θετικό στάδιο στην αντιμετώπιση του τουρκολιβυκού μνημονίου. Μας προσφέρει ένα ισχυρό χαρτί που σε συνδυασμό με τη διπλωματία, τις συμμαχίες και κυρίως την αποτρεπτική ισχύ των Ενόπλων Δυνάμεων μας βοηθά να ισορροπήσουμε την κατάσταση στην περιοχή. Δεν λύνει όμως, ούτε το πρόβλημα των οριοθετήσεων στην ανατολική Μεσόγειο και, βεβαίως, ούτε το πρόβλημα με την Τουρκία. Η λύση θα προέλθει μόνον μέσα από τη διευθέτηση όλων των ορίων της περιοχής. Δεδομένου ότι δεν μπορεί να γίνει συμφωνημένη διευθέτηση διότι θα αντιδρά η Τουρκία, καθίσταται μονόδρομος η δικαστική επίλυση. Τα δύο επόμενα κεφάλαια αυτής της μακρόσυρτης ιστορίας θα σχετίζονται με την τουρκική έμπρακτη αντίδραση στην ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία και με τις κυρώσεις που θα συζητηθούν σε επίπεδο Ε.Ε. στα τέλη Αυγούστου.
* Ο κ. Αγγελος Συρίγος είναι αν. καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής, βουλευτής της Ν.Δ. στην Α΄ Αθηνών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου