Ασκώντας κοινωνική πολιτική με δανεικά, απαιτώντας εθνική κυριαρχία χωρίς εθνικό εισόδημα
Ιδρυτική Διακήρυξη ΠΑΣΟΚ, 3.09.1974
***
Τσοβόλα δώστα όλα
Ανδρέας Παπανδρέου, Περιστέρι, 20.04.1989
***
Τη δεκαετία του ‘80 φάγαμε καλά. Στα μάτια πολλών Ελλήνων, αυτή είναι η σύνοψη των οικονομικών επιδόσεων των κυβερνήσεων Ανδρέα Παπανδρέου (ΑΠ) το 1981-89. Για κάποιον όμως που μεγάλωνε στον απόηχο των μνημειωδών γεγονότων της δεκαετίας και άρχιζε να ταξιδεύει σε χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα, το νόημα της φράσης ήταν όλο και πιο δύσκολο να ερμηνευτεί. Αφού η ελληνική οικονομία πήγαινε τόσο καλά, γιατί αισθανόμασταν φτωχοί συγγενείς στη Ρώμη του 1990; Γιατί δυσκολευόμασταν να πληρώσουμε ακόμα και μια στοιχειώδη μπαγκέτα στο Παρίσι; Μήπως η Αλλαγή του Αντρέα* αντί για μνημειώδης θα έπρεπε να χαρακτηρίζεται ανεπανόρθωτη;
Ο μοναδικός τρόπος να αναλύσουμε το ζήτημα αντικειμενικά, είναι κοιτώντας τους αριθμούς όπως θα τους κοιτούσε ένας πρωτοετής φοιτητής οικονομικών από άλλη ήπειρο, χωρίς καμία προσωπική εμπλοκή με το ζήτημα. Ο Κορεάτης ή Αυστραλός φοιτητής που μελετά οικονομική ιστορία, βλέπει τις ελληνικές επιδόσεις ως παράδειγμα προς αποφυγή. Το κόμμα που γιόρτασε αυτές τις μέρες τα 40 του χρόνια, ξεκίνησε τη διακυβέρνηση της χώρας με μια οικονομική αποτυχία χωρίς ανάλογο στην μεταπολεμική Δυτική Ευρώπη.
Για κάθε κυβέρνηση σε κάθε χώρα, δύο μεγέθη συνοψίζουν εύκολα την επιτυχία της οικονομικής πολιτικής. Το εισόδημα που απολαμβάνουν οι πολίτες (ΑΕΠ), και το πόσο χρεώθηκε το κράτος για να το στηρίξει (δημοσιονομικό έλλειμμα που συσσωρεύεται ως χρέος). Από το 1981 έως το 1990 η ελληνική κυβέρνηση χρεώθηκε με ιστορικά ασύλληπτους ρυθμούς, φέρνοντας το δημόσιο χρέος από το 28,8% του ΑΕΠ στο 89,1%. Συγκριτικά, όλες οι άλλες ελληνικές κυβερνήσεις μέχρι το 2008 ανέβασαν το χρέος μόλις κατά 20 περίπου μοναδες!**
Το βραχυπρόθεσμο όφελος των ελλειμμάτων, όπως θα μας έλεγε και ο Αυστραλός πρωτοετής, είναι
ότι ανεβάζουν το σημερινό εισόδημα, με προφανές όμως μακροπρόθεσμο κόστος για τα μελλοντικά εισοδήματα που θα επιβαρύνονται με την αποπληρωμή.
Η Ελλάδα του Αντρέα όμως κατάφερε το ακατόρθωτο: πνίγηκε στα ελλείμματα χωρίς καν να αυξήσει ιδιαίτερα το συνολικό εθνικό εισόδημα (ασχέτως αν ανέβηκαν τα εισοδήματα συγκεκριμένων Ελλήνων). Τις δεκαετίες πριν το 1981 η Ελλάδα ήταν από τους παγκόσμιους οικονομικούς πρωταθλητές, μαζί με Γερμανία και Ιαπωνία, φτάνοντας ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης έως και 10%. Το 1960-1980 το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα περίπου τριπλασιάστηκε. Η Αλλαγή μας προσγείωσε απότομα σε ρυθμούς χελώνας. Το μέσο εισόδημα των Ελλήνων ανέβηκε κατά το 1981-1990 μόλις 3,9%, όχι ετησίως αλλά συνολικά! Ο λόγος είναι βέβαια ότι το αυξημένο χρέος δεν πήγε σε έργα και επενδύσεις, αλλα στη γιγάντωση ενός αναξιοκρατικού, γραφειοκρατικού, αντιπαραγωγικού δημοσίου.
Κάποιοι έφαγαν καλά τη δεκαετία ΄80, πετώντας το μισό φαΐ τους επιδεικτικά στο πάτωμα και αφήνοντας τον λογαριασμό όχι μόνο σε εμάς, αλλά και στα παιδιά μας.
Οι υμνητές της εποχής, όταν -και αν- έρχονται αντιμέτωποι με τα στοιχεία, έχουν συνήθως τρεις γραμμές άμυνας:
Ακόμα και οι λίγες δαπάνες που έγιναν όντως για ενίσχυση ασθενών ομάδων ήταν αδιέξοδες. Το κοινωνικό κράτος με δανεικά δεν είναι διατηρήσιμο, απλά συσσωρεύει προβλήματα κάτω από το χαλάκι για να εκτιναχτούν λίγο μετά, όπως γίνεται σήμερα.
Κατακλείδα
Καλό είναι να ξεπερνάμε τις πολιτικές συγκρούσεις του παρελθόντος αλλά και να σεβόμαστε τους νεκρούς.******* Αυτό δεν μπορεί να είναι λόγος να λέμε ψέματα στον εαυτό μας ή να διδάσκουμε πολιτικά προκατειλημμένους μύθους στα παιδιά μας. Ας το δούμε ξεκάθαρα για να αποφύγουμε τέτοια λάθη στο μέλλον: η οικονομική πολιτική του ’80 ήταν καταστροφική. Όσοι συντέλεσαν, προκαλώντας μια ζημιά που ουσιαστικά έφτασε στην κορύφωσή της μόλις τώρα με την κρίση του χρέους, δεν έχουν λόγο να χαίρονται σήμερα. Μάλλον να απολογούνται.
* Όπως για κάποιον λόγο ήταν η πολιτικά ορθή προφορά του ονόματος για τους οπαδούς.
** Έχει μάλιστα ενδιαφέρον ότι το ίδιο το ΠΑΣΟΚ κατέρρευσε εκλογικά όχι λόγω της υπερχρέωσης του 80, αλλά επειδή δεν μπόρεσε να διαχειριστεί ένα «ελλειμματάκι» 15%.
*** Ήτοι 14.478 δολλάρια (ΑΕΠ κατά κεφαλήν, με έτος βάσης 2000) έναντι 14.765 της Ελλάδας. Η Ιρλανδία είχε 16.344 και η Πορτογαλία 10.295.
**** Βλέπε και πολύ ενδιαφέρον σχετικό κείμενο στο Βήμα.
***** Ο ίδιος ο όρος «παροχή» δηλώνει μια παρανόηση, ότι οι κυβερνώντας έχουν δικούς τους πόρους που, αν είναι καλόκαρδοι, μπορούν να «παρέχουν» στον λαό κατά βούληση. Φυσικά κανείς πρωθυπουργός δεν μοιράζει δικά του χρήματα, αλλά χρήματα του ελληνικού λαού, από τους φόρους που πληρώνουμε σήμερα και θα πληρώνουμε στο μέλλον.
****** Και φυσικά ο δανεισμός δένει τα χέρια μιας χώρας, με την έννοια ότι έχει λιγότερα περιθώρια χάραξης της εσωτερικής ή εξωτερικής πολιτικής που θέλει. Αναγκάζομαι εδώ να ξεκαθαρίσω ότι, αντίθετα με πλήθος συνωμοσιοθεωριών που κυκλοφορούν, καμία ένδειξη δεν υπάρχει ότι ο δανεισμός έγινε με απώτερο σκοπό την απώλεια της εθνικής ανεξαρτησίας μας. Υπάρχει η πολύ πιο εύλογη εξήγηση: τα δανείστηκε η κυβέρνηση για να στηρίξει την εκλογική της επιρροή μέσω της εξαγοράς ψήφων. Κοιτώντας τα εκλογικά ποσοστά του ΠΑΣΟΚ της εποχής, το σχέδιο πέτυχε, η οικονομία απέθανε.
******* Ειδικά σήμερα που ο ήλιος του ΠΑΣΟΚ φαίνεται να οδεύει άδοξα προς τη δύση του.
Ο Σωτήρης Γεωργανάς είναι Αν. Καθηγητής Οικονομικών στο City University Λονδίνου και επισκέπτης καθ. στο New York University. Γράφει στο anamorfosis.net/blog
Ανδρέας Παπανδρέου, Περιστέρι, 20.04.1989
***
Τη δεκαετία του ‘80 φάγαμε καλά. Στα μάτια πολλών Ελλήνων, αυτή είναι η σύνοψη των οικονομικών επιδόσεων των κυβερνήσεων Ανδρέα Παπανδρέου (ΑΠ) το 1981-89. Για κάποιον όμως που μεγάλωνε στον απόηχο των μνημειωδών γεγονότων της δεκαετίας και άρχιζε να ταξιδεύει σε χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα, το νόημα της φράσης ήταν όλο και πιο δύσκολο να ερμηνευτεί. Αφού η ελληνική οικονομία πήγαινε τόσο καλά, γιατί αισθανόμασταν φτωχοί συγγενείς στη Ρώμη του 1990; Γιατί δυσκολευόμασταν να πληρώσουμε ακόμα και μια στοιχειώδη μπαγκέτα στο Παρίσι; Μήπως η Αλλαγή του Αντρέα* αντί για μνημειώδης θα έπρεπε να χαρακτηρίζεται ανεπανόρθωτη;
Ο μοναδικός τρόπος να αναλύσουμε το ζήτημα αντικειμενικά, είναι κοιτώντας τους αριθμούς όπως θα τους κοιτούσε ένας πρωτοετής φοιτητής οικονομικών από άλλη ήπειρο, χωρίς καμία προσωπική εμπλοκή με το ζήτημα. Ο Κορεάτης ή Αυστραλός φοιτητής που μελετά οικονομική ιστορία, βλέπει τις ελληνικές επιδόσεις ως παράδειγμα προς αποφυγή. Το κόμμα που γιόρτασε αυτές τις μέρες τα 40 του χρόνια, ξεκίνησε τη διακυβέρνηση της χώρας με μια οικονομική αποτυχία χωρίς ανάλογο στην μεταπολεμική Δυτική Ευρώπη.
Για κάθε κυβέρνηση σε κάθε χώρα, δύο μεγέθη συνοψίζουν εύκολα την επιτυχία της οικονομικής πολιτικής. Το εισόδημα που απολαμβάνουν οι πολίτες (ΑΕΠ), και το πόσο χρεώθηκε το κράτος για να το στηρίξει (δημοσιονομικό έλλειμμα που συσσωρεύεται ως χρέος). Από το 1981 έως το 1990 η ελληνική κυβέρνηση χρεώθηκε με ιστορικά ασύλληπτους ρυθμούς, φέρνοντας το δημόσιο χρέος από το 28,8% του ΑΕΠ στο 89,1%. Συγκριτικά, όλες οι άλλες ελληνικές κυβερνήσεις μέχρι το 2008 ανέβασαν το χρέος μόλις κατά 20 περίπου μοναδες!**
Το βραχυπρόθεσμο όφελος των ελλειμμάτων, όπως θα μας έλεγε και ο Αυστραλός πρωτοετής, είναι
ότι ανεβάζουν το σημερινό εισόδημα, με προφανές όμως μακροπρόθεσμο κόστος για τα μελλοντικά εισοδήματα που θα επιβαρύνονται με την αποπληρωμή.
Η Ελλάδα του Αντρέα όμως κατάφερε το ακατόρθωτο: πνίγηκε στα ελλείμματα χωρίς καν να αυξήσει ιδιαίτερα το συνολικό εθνικό εισόδημα (ασχέτως αν ανέβηκαν τα εισοδήματα συγκεκριμένων Ελλήνων). Τις δεκαετίες πριν το 1981 η Ελλάδα ήταν από τους παγκόσμιους οικονομικούς πρωταθλητές, μαζί με Γερμανία και Ιαπωνία, φτάνοντας ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης έως και 10%. Το 1960-1980 το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα περίπου τριπλασιάστηκε. Η Αλλαγή μας προσγείωσε απότομα σε ρυθμούς χελώνας. Το μέσο εισόδημα των Ελλήνων ανέβηκε κατά το 1981-1990 μόλις 3,9%, όχι ετησίως αλλά συνολικά! Ο λόγος είναι βέβαια ότι το αυξημένο χρέος δεν πήγε σε έργα και επενδύσεις, αλλα στη γιγάντωση ενός αναξιοκρατικού, γραφειοκρατικού, αντιπαραγωγικού δημοσίου.
Κάποιοι έφαγαν καλά τη δεκαετία ΄80, πετώντας το μισό φαΐ τους επιδεικτικά στο πάτωμα και αφήνοντας τον λογαριασμό όχι μόνο σε εμάς, αλλά και στα παιδιά μας.
Οι υμνητές της εποχής, όταν -και αν- έρχονται αντιμέτωποι με τα στοιχεία, έχουν συνήθως τρεις γραμμές άμυνας:
- Μήπως φταίει η ΕΟΚ, στην οποία μπήκαμε το 1981;
ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο!
Πολιτικό σύνθημα αριστερών κομμάτων της δεκαετίας του ’70, υιοθετηθέν υπό Α. Παπανδρέου
Η είσοδος σε εμπορική ένωση με άλλα κράτη θυμίζει λίγο αυτό που λένε για την ψυχανάλυση: σου δίνει πίσω την ελευθερία σου. Τώρα, αν επιλέξεις να την ασκήσεις για να δυστυχήσεις, είναι δικό σου ζήτημα. Όπως δείχνει η σύγκριση με άλλες χώρες, δεν φταίει η Ε.Ε. για την οικονομική μας πανωλεθρία, αλλά οι επιλογές μας. Από το 1973 έως το 1986 η Ε.Ε. υποδέχτηκε τέσσερις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Από αυτές, οι τρεις επέλεξαν να ανοίξουν τις αγορές τους και να δουλέψουν σοβαρά για το μέλλον τους και η μια αρνιόταν να γίνει «γκαρσόνι της Ευρώπης». Η Ισπανία του 1981 είχε εισόδημα λίγο χαμηλότερο από μας***, η Πορτογαλία ήταν κάπου 30% φτωχότερή μας και η Ιρλανδία μόλις 10% πλουσιότερη. Το 1990 η Πορτογαλία πλησίαζε το 89,5% του εισοδήματός μας, η Ισπανία μας είχε ξεπεράσει κατά 22% και η Ιρλανδία κατά 44%. Σήμερα, που ακόμα υποφέρουμε από τις επιπτώσεις της υπερχρέωσης, βλέπουμε να ξεφεύγουν (ανεπιστρεπτί;) ακόμα και χώρες σαν την Νότιο Κορέα, που το 1981 είχε μόνον μόλις 30% του εισοδήματός μας. Τελικά η καλύτερη απάντηση για τα οφέλη της ΕΟΚ, έρχεται από τον ίδιο άνθρωπο.****Πολιτικό σύνθημα αριστερών κομμάτων της δεκαετίας του ’70, υιοθετηθέν υπό Α. Παπανδρέου
Αν όσοι μας ψήφισαν το '81 πίστευαν ότι θα φεύγαμε από την ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ, δεν θα μας είχαν ψηφίσει.
Α. Παπανδρέου, 1983
Α. Παπανδρέου, 1983
- Μήπως ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός ήταν αναγκαίος για να χτιστεί η δημοκρατία;
- (άλλη εκδοχή της ίδιας σκέψης)
Το κοινωνικό κράτος δεν χαρίζεται, με αγώνα κερδίζεται
Ανδρέας Παπανδρέου
Κι όμως, η Ελλάδα ουσιαστικά ποτέ δεν έχτισε κοινωνικό κράτος. Οι (υψηλές) κοινωνικές δαπάνες έχουν ελάχιστο αποτέλεσμα στις ασθενείς ομάδες, όπως φαίνεται από τα ποσοστά φτώχειας και παρεμφερείς δείκτες. Η αλήθεια είναι ότι το κοινωνικό κράτος του ΑΠ κατέληξε δικαιολογία για διανομή σπάταλων «παροχών»***** προς την πολυπληθέστερη και εκλογικά κρισιμότερη μέση τάξη.Ανδρέας Παπανδρέου
Βεβαίως μπορείς να κάνεις κοινωνική πολιτική με δανεικά […] με αναπτυξιακή και αναδιανεμητική λογική που κατανέμει σε περισσότερες γενιές δημοσιονομικό βάρος
Ευ. Βενιζέλος, «Η Παρακαταθήκη του Ανδρέα Παπανδρέου», 3.07.2006
Ευ. Βενιζέλος, «Η Παρακαταθήκη του Ανδρέα Παπανδρέου», 3.07.2006
Ακόμα και οι λίγες δαπάνες που έγιναν όντως για ενίσχυση ασθενών ομάδων ήταν αδιέξοδες. Το κοινωνικό κράτος με δανεικά δεν είναι διατηρήσιμο, απλά συσσωρεύει προβλήματα κάτω από το χαλάκι για να εκτιναχτούν λίγο μετά, όπως γίνεται σήμερα.
- Μήπως αυτή ήταν η μόνη οδός προς την εθνική ανεξαρτησία;
Το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα […] αγωνίζεται για τους ακόλουθους στόχους:
ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ, ΛΑΪΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ […]
Ιδρυτική Διακήρυξη ΠΑΣΟΚ, 3.09.1974
Ανεξαρτησία με άδειες τσέπες και απλωμένο το χέρι δεν νοείται. Επί ΑΠ όχι μόνο μείναμε πίσω οικονομικά, την ίδια ώρα που καταχρεωνόμασταν,****** αλλά άρχισε και μια μακριά περίοδος επαιτείας προς την Ε.Ε. και εξάρτησης από κοινοτικούς «αναπτυξιακούς» πόρους (ΜΟΠ, ΚΠΣ, ΕΣΠΑ), που σήμερα φτάνουν κάπου 3% του ελληνικού ΑΕΠ ετησίως. Χωρίς αυτά τα χρήματα δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε μεγάλο μέρος της ελληνικής κρατικής δραστηριότητας, όπως το πρόγραμμα δημοσίων έργων.ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ, ΛΑΪΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ […]
Ιδρυτική Διακήρυξη ΠΑΣΟΚ, 3.09.1974
Κατακλείδα
Καλό είναι να ξεπερνάμε τις πολιτικές συγκρούσεις του παρελθόντος αλλά και να σεβόμαστε τους νεκρούς.******* Αυτό δεν μπορεί να είναι λόγος να λέμε ψέματα στον εαυτό μας ή να διδάσκουμε πολιτικά προκατειλημμένους μύθους στα παιδιά μας. Ας το δούμε ξεκάθαρα για να αποφύγουμε τέτοια λάθη στο μέλλον: η οικονομική πολιτική του ’80 ήταν καταστροφική. Όσοι συντέλεσαν, προκαλώντας μια ζημιά που ουσιαστικά έφτασε στην κορύφωσή της μόλις τώρα με την κρίση του χρέους, δεν έχουν λόγο να χαίρονται σήμερα. Μάλλον να απολογούνται.
Αντρέα, δεν αρέσουμε πια.
Μελίνα Μερκούρη, ηθοποιός και πολιτικός του ΠΑΣΟΚ, τέλη δεκαετίας ‘80
ΥΓ.: Σύνδεσμος στο εργαλείο αναζήτησης δεδομένων του google για όποιον θέλει να παίξει με τα στοιχεία.Μελίνα Μερκούρη, ηθοποιός και πολιτικός του ΠΑΣΟΚ, τέλη δεκαετίας ‘80
* Όπως για κάποιον λόγο ήταν η πολιτικά ορθή προφορά του ονόματος για τους οπαδούς.
** Έχει μάλιστα ενδιαφέρον ότι το ίδιο το ΠΑΣΟΚ κατέρρευσε εκλογικά όχι λόγω της υπερχρέωσης του 80, αλλά επειδή δεν μπόρεσε να διαχειριστεί ένα «ελλειμματάκι» 15%.
*** Ήτοι 14.478 δολλάρια (ΑΕΠ κατά κεφαλήν, με έτος βάσης 2000) έναντι 14.765 της Ελλάδας. Η Ιρλανδία είχε 16.344 και η Πορτογαλία 10.295.
**** Βλέπε και πολύ ενδιαφέρον σχετικό κείμενο στο Βήμα.
***** Ο ίδιος ο όρος «παροχή» δηλώνει μια παρανόηση, ότι οι κυβερνώντας έχουν δικούς τους πόρους που, αν είναι καλόκαρδοι, μπορούν να «παρέχουν» στον λαό κατά βούληση. Φυσικά κανείς πρωθυπουργός δεν μοιράζει δικά του χρήματα, αλλά χρήματα του ελληνικού λαού, από τους φόρους που πληρώνουμε σήμερα και θα πληρώνουμε στο μέλλον.
****** Και φυσικά ο δανεισμός δένει τα χέρια μιας χώρας, με την έννοια ότι έχει λιγότερα περιθώρια χάραξης της εσωτερικής ή εξωτερικής πολιτικής που θέλει. Αναγκάζομαι εδώ να ξεκαθαρίσω ότι, αντίθετα με πλήθος συνωμοσιοθεωριών που κυκλοφορούν, καμία ένδειξη δεν υπάρχει ότι ο δανεισμός έγινε με απώτερο σκοπό την απώλεια της εθνικής ανεξαρτησίας μας. Υπάρχει η πολύ πιο εύλογη εξήγηση: τα δανείστηκε η κυβέρνηση για να στηρίξει την εκλογική της επιρροή μέσω της εξαγοράς ψήφων. Κοιτώντας τα εκλογικά ποσοστά του ΠΑΣΟΚ της εποχής, το σχέδιο πέτυχε, η οικονομία απέθανε.
******* Ειδικά σήμερα που ο ήλιος του ΠΑΣΟΚ φαίνεται να οδεύει άδοξα προς τη δύση του.
Ο Σωτήρης Γεωργανάς είναι Αν. Καθηγητής Οικονομικών στο City University Λονδίνου και επισκέπτης καθ. στο New York University. Γράφει στο anamorfosis.net/blog
protagon.gr
Μοιραστείτε
Η ΣΕΛΙΔΑ ΜΑΣ ΣΤΟ FACEBOOK
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου