Το κείμενο γράφει ο Τάσος Τέλλογλου:
«Οι δημοσιογράφοι δεν μπορούν να κάνουν την δουλειά τους, όταν σε μία κοινωνία κανένας δεν πιστεύει κανέναν…». Τίμοθυ Σνάιντερ, Ο δρόμος προς την ανελευθερίαΟ δρόμος προς την ανελευθερία, εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2018 .
Η ζωή του δημοσιογράφου είναι μια διελκυστίνδα. Οι άνθρωποι που συναντώ καθημερινά έχουν διαφορετικά ενδιαφέροντα και αιτήματα. Άλλοι προσπαθούν να αντιμετωπίσουν το άδικο, άλλοι κάποιο «κακό», όπως αυτοί το βλέπουν. Άλλοι έχουν ατζέντα, που μπορεί να υπαγορεύεται από χίλιους δυο λόγους – τη θέση τους, την ιδεολογία τους, τα οικονομικά ή άλλα συμφέροντά τους, τους θεσμούς. Από καλές ή κακές προθέσεις. Οι πληροφορίες που συλλέγω είναι χρωματισμένες. Η δουλειά μου όμως, όπως και κάθε δημοσιογράφου, είναι να τις πιάνω –σαν να είναι ένα βρώμικο τζάμι– και να τις καθαρίζω, για να φτάσω, και μαζί με εμένα οι αναγνώστες μου, όσο πιο κοντά γίνεται στην αλήθεια.
Όταν ξεκίνησε το inside story την άνοιξη του 2016, καθορίσαμε το πλαίσιο της παρέμβασής μας όσον αφορά στο υλικό που θα καλύπταμε. Θα κάναμε κριτική στους θεσμούς (κυβέρνηση, δικαστήρια, αρχές), κριτική στις επιχειρήσεις –μαζί τους θα είχαμε μία σχέση ανοιχτή, που αναγνωρίζει τη σημασία τους στην κοινωνία χωρίς όμως να «υποκύπτει» στη δύναμή τους στην αγορά, πράγμα εύκολο καθώς δεν βασιζόμασταν στη διαφήμιση– και θα αναδεικνύαμε τους κινδύνους που βλέπαμε να συσσωρεύονται για την ανοιχτή κοινωνία.
Τα Βαλκάνια, η Μέση Ανατολή, η Ευρώπη (δυτική και ανατολική), όλα δίπλα μας βρίσκονται σε
αναβρασμό. Κοινωνίες ανελεύθερες, πολιτεύματα σε κρίση και η Ελλάδα, μια χώρα ευάλωτη, στα όρια της πτώχευσης, να βρίσκεται στη μέση. Σε τέτοιες συνθήκες είναι πιο εύκολο μεγάλα συμφέροντα να αγοράσουν επιρροή και να βρεθούν σε θέση να αλλάξουν τις ισορροπίες στους θεσμούς και τη δημόσια σφαίρα. Εξέχοντα ρόλο σε αυτό παίζει η Ρωσία, μία χώρα που δεν έχει ανοιχτό πολιτικό σύστημα όπως το ξέρουμε, αλλά ένα είδος πολιτικοοικονομικής δεσποτείας. Η σχέση μας με την Ρωσία ιστορικά είναι σημαντική, όχι μόνο γιατί συνεισέφερε στην ανεξαρτησία μας μετά την ναυμαχία στο Ναυαρίνο αλλά και γιατί συνδέθηκε με ένα μεγάλο μέρος του πολιτικού και οικονομικού κατεστημένου της χώρας λόγω των εκκλησιαστικών και πολιτικών αργότερα δεσμών.
Πιο πρόσφατα, η Ρωσία έμαθε από τις δυτικές χώρες το παιχνίδι της επιρροής. Διεθνή μέσα ενημέρωσης όπως το Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRPSpooks and Spin: Information War in the Balkans | OCCRP) και στην Ελλάδα ο δημοσιογράφος Χάρης Καρανίκας αποκάλυψαν Τι γύρευε το ρωσικό τρολ στο δημοψήφισμα του 2015; | Protagon πως ήδη στο δικό μας δημοψήφισμα του 2015 υπήρχαν ενδείξεις παρουσίας ρωσικών τρολ, αφού πρώτα είχαν κάνει τη δουλειά τους στα Βαλκάνια.
Έτσι, όταν πρωτοβγήκαμε, το ζήτημα της παρέμβασης των ρωσικών συμφερόντων στα εσωτερικά μας και της παραπληροφόρησης βρισκόταν ψηλά στα ενδιαφέροντά μας, όπως βέβαια και άλλα αντίστοιχα διεθνή θέματα με τα οποία καταπιαστήκαμε, π.χ. για τον ρόλο της Τουρκίας στη περιοχή και άλλα. Toν Mάιο του 2016, γράφοντας για την νέα υπηρεσία αντιμετώπισης της ρωσικής παραπληροφόρησηςΜόλις στις 5 Δεκεμβρίου ανακοινώθηκε το τελευταίο σχέδιο δράσης της ΕΕ για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης που είχε δημιουργήσει η ΕΕ, σημείωναΗ ΕΕ αντεπιτίθεται στη ρωσική προπαγάνδα:
«Η απόφαση ελήφθη μετά τη διαπίστωση των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων ότι η “συνεχιζόμενη καμπάνια παραπληροφόρησης της Ρωσίας” συνεχιζόταν σχεδόν χωρίς αντίλογο. Η προκήρυξη έγινε από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Eξωτερικής Δράσης (East Stratcom) και η δουλειά που θα αναλάμβαναν οι ειδικοί ήταν να διορθώνουν, με πληροφορίες και άρθρα γνώμης, τα λάθη των media, ώστε να αποκρουστούν οι μύθοι της ρώσικης προπαγάνδας και να αντιμετωπιστούν οι φάρμες με τα troll του Πούτιν στο Διαδίκτυο. Η δουλειά αφορούσε 2-5 άτομα που θα έπαιρναν μισθό που θα ξεκινούσε από 4.350 ευρώ. Το διάστημα εκείνο η Ρωσία ξόδευε 300 εκατομμύρια ευρώ για το κανάλι Russia Today, που εκπέμπει σε μία σειρά από ευρωπαϊκές χώρες (ήταν σε περίοπτη θέση στην ΕιδομένηHundreds of refugees cross into Macedonia from Greece | RT [εκείνη] την Καθαρά Δευτέρα, μεταδίδοντας με την ομάδα “ταχείας επέμβασης” την απόπειρα προσφύγων και μεταναστών να μπουν από την Ελλάδα στο σημείο που τελείωνε ο φράκτης της ΠΓΔΜ). Στα δυτικά Βαλκάνια το πρακτορείο Sputnik, ένα εργαλείο παραπληροφόρησης, έγινε μετά το κλείσιμο του πρακτορείου Τανγιούνγκ στο Βελιγράδι το κυρίαρχο online μέσο στις περιοχές των Βαλκανίων όπου ομιλείται η σερβική γλώσσα».
Λίγες μέρες αργότερα, ο πρόεδρος Πούτιν επισκεπτόταν το Άγιο Όρος. Με την ευκαιρία θυμίζουμε ότι στην εποχή της Σοβιετικής Ένωσης, όπως έλεγε τότε ο πανεπιστημιακός Κωνσταντίνος Φίλης, «Ελλάδα και ΕΣΣΔ γνώριζαν τα όριά τους», κάτι που οι μετέπειτα κυβερνήσεις ψάχνουν ακόμα να βρουν.
Στο ίδιο διάστημα, η Κατερίνα Οικονομάκου ασχολείται πρώτηΤα ρωσικά τρολς και η «πόρνη των μίντια» στον ελληνικό τύπο με το εργοστάσιο των τρολ στην Αγία Πετρούπολη και τις επιθέσεις τους ενάντια στη Φινλανδή δημοσιογράφο Γέσικα Άρο.
Τον Νοέμβριο του 2016, ο Τραμπ κερδίζει τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές με τη βοήθεια μιας ρωσικής επιχείρησης κυβερνοπολέμου, στην οποίαν οι Ρώσοι δείχνουν στους Αμερικάνους πως οι μαθητές έγιναν καλύτεροι2016 Presidential Campaign Hacking Fast Facts | CNN από τους πρώτους διδάξαντες. Πρόκειται ίσως για την φθηνότερη και πιο πετυχημένη επιχείρηση «ενεργών μέτρων» στην παγκόσμια ιστορία. Ένας πρόεδρος που απειλεί το αμερικανικό σύστημα «ελέγχων και ισορροπιών» (checks and balances) αναδεικνύεται στη θέση του ισχυρότερου ηγέτη του ελεύθερου κόσμου. Είναι το σημείο καμπής. Αν οι Ρώσοι μπορούν να επηρεάσουν έτσι μια αμερικανική εκλογική αναμέτρηση, μπορούν να επηρεάσουν τις εξελίξεις σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη. Ο Γιάννης Γορανίτης λίγο μετά τις εκλογές ρίχνει φωςPost-truth: Oι ψεύτικες ειδήσεις δεν θα σταματήσουν ποτέ στη λέξη της χρονιάς post-truth (μετά-αλήθεια).
Τον Φεβρουάριο του 2017, στη μέση μιας έρευνας για τη ρωσική ανάμειξη στις αμερικανικές εκλογές μέσω της ομάδας χάκερς APT 28, που εντωμεταξύ είχε εμφανισθεί και στην Ευρώπη, προσκλήθηκα σε μια συνάντηση στην Αθήνα με τον οργανισμό Institute for Statecraft, τον ίδιο που δημιούργησε το think-tank Integrity Initiative. (Το ίδιο βράδυ, οι άλλοι συνεργάτες του inside story που είναι στη λίστα που διέρρευσε είχαν μια άτυπη συνάντηση γνωριμίας με εκπρόσωπο του οργανισμού. Αντάλλαξαν επαγγελματικές κάρτες, και έτσι πιθανολογούμε ότι βρέθηκαν τα ονόματα και τα email τους στα έγγραφα που υποκλάπηκαν). Η αντιπροσωπεία τους αποτελείτο από έναν πρώην διπλωμάτη και έναν πρώην ανταποκριτή του BBC στη Μόσχα. Η συζήτηση, που έγινε παρουσία και άλλων Ελλήνων, ήταν ανοιχτή και σε πολλά σημεία διαφωνήσαμε λέγοντάς τους ότι η μορφή που ήθελαν να δώσουν στην ανακοπή της ρώσικης προπαγάνδας δεν μας ενδιέφερε, διότι δεν συνδεόταν με έρευνα και διότι η δική τους αντιμετώπιση της ρωσικής διείσδυσης στην Ελλάδα είχε άλλες ανάγκες –το Institute for Statecraft φτιάχτηκε και χρηματοδοτήθηκε από ανθρώπους της Βαλτικής που ζουν στο Λονδίνο, αργότερα έδωσαν χρήματα οι κυβερνήσεις αλλά και το Facebook και γερμανικές εταιρείες– και γι’ αυτό αντανακλούσε περισσότερο την πραγματικότητα των προβλημάτων που έχουν οι χώρες της βορειοανατολικής Ευρώπης με το ρώσικο καθεστώς. Μπορούσαμε όμως να μάθουμε τεχνικές λεπτομέρειες από αυτούς, και να τους αξιοποιήσουμε για να γνωρίσουμε άλλους οργανισμούς με μεγαλύτερη εξειδίκευση και σχέση με τις δικές μας ανάγκες. Συμφωνήσαμε ότι θα μείνουμε σε επαφή.
Τον Ιούνιο του ίδιου έτους, ο γράφων συναντήθηκε και πάλι με τον οργανισμό αυτόν, στη διάσκεψη μιας ολλανδικής δεξαμενής σκέψης στη Χάγη. Το θέμα ήταν «Aπαντήσεις στα στρατηγικά αφηγήματα της ΡωσίαςConference: Answering Russia’s strategic narratives | Hague: The Center for Strategic Studies», ενώ ειδική αναφορά έγινε στις πρόσφατες γαλλικές εκλογές που είχε επιχειρήσει να επηρεάσει η Ρωσία, χωρίς επιτυχία, χάρη σε μια γρήγορη παρέμβαση του επιτελείου του Εμανουέλ Μακρόν. Από τη διάσκεψη αυτή εξασφαλίσθηκαν μια σειρά από επαφές που οδήγησαν στην δημοσίευσηΗ Ρωσία διαιρεί και βασιλεύει στην Ευρώπη ενός ρεπορτάζ για το τι είχε συμβεί πριν και μετά τις γαλλικές εκλογές σε ολόκληρη την Ευρώπη. Εκεί παρουσιάσθηκε και η δουλειά της λιθουανικής ομάδας για την αντιμετώπιση της ασφάλειας στο διαδίκτυο –ενός στρατιωτικού οργανισμού που χρηματοδοτείται από πανεπιστήμια, επιχειρήσεις και την κυβέρνηση του Βίλνιους. Ο εκπρόσωπός της με κάλεσε στο Βίλνιους.
Πήγα στο Βίλνιους τον Δεκέμβριο του 2017. Συνδιοργανωτές της επίσκεψης ήταν η κυβέρνηση της Λιθουανίας και το Institute for Statecraft, από τους οποίους πληρώθηκε το εισιτήριο του αεροπλάνου. ΈγραψαΛιθουανικά ξωτικά ενάντια σε ρωσικά τρολ τα ευρήματα και συμπεράσματά μου από την επίσκεψη, στο inside story. Και στο Βίλνιους όμως επανέλαβα στους συνομιλητές μου από το Integrity Initiative πως η χώρα μου είχε άλλες προτεραιότητες από τις δικές τους.
Εντωμεταξύ υπήρχαν άλλα, σοβαρότερα θέματα που αφορούσαν τη Ρωσία στην περιοχή μας, όπως π.χ. το γεγονός ότι η κυπριακή δημοκρατία θα γινόταν και πάλι θέατρο των πρακτικών που οδήγησαν στην κατάρρευση των τραπεζών του νησιού αλλά και οι αντιπαραθέσεις των δικαστικών και πολιτικών αρχών του νησιού για την τύχη στοιχείων που ζητούσε η Μόσχα για ανθρώπους που της δημιουργούσαν προβλήματα στη Δύση ή για παράγοντες που είχαν παίξει ρόλο στην εκλογή Τραμπ.
Ταυτόχρονα, με την προοπτική της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ με την είσοδο της ΠΓΔΜ σε αυτό, τα βλέμματά μας συγκεντρώθηκαν στη Βόρεια Ελλάδα αλλά και τα Σκόπια. To καλοκαίρι η ελληνική κυβέρνηση με τη συμφωνία των Πρεσπών αποφάσισε να βάλει ένα τέλος στο ρώσικο παιχνίδι στη Βόρεια Ελλάδα, προφανώς, όπως φάνηκε εκ των υστέρων, όχι αποκλειστικά με δική της πρωτοβουλία.
Τον Οκτώβριο το inside story κλήθηκε, μέσω μιας επαφής που είχε δημιουργήσει ο Δημήτρης Ξενάκης με άλλον οργανισμό, σε μία συνάντηση στο Λονδίνο για δημοσιογράφους, που ήταν συνδιοργάνωση με το Integrity Initiative, που θα κάλυπτε τα έξοδα. Στο event ο Δ. Ξενάκης τοποθετήθηκε δημόσια. Στις συζητήσεις στο περιθώριο, για μία ακόμα φορά έγινε φανερή η διαφορά προσεγγίσεων: Είχαν τον χαβά τους κι εμείς τον δικό μας.
Στις αρχές Νοεμβρίου διέρρευσαν τα έγγραφά του Ιntegrity Initative από το ρώσικο RT.com και η συνέχεια είναι γνωστή Ανακοίνωση για τη διαρροή του Integrity Initiative και τα δημοσιεύματα. Με έκπληξη διαπιστώσαμε ότι μας είχαν κατατάξει σε τμήματα (clusters), ενώ πρακτικά συζητήσεων ήταν συμπληρωμένα με λεπτομέρειες στις οποίες ουδέποτε είχαμε αναφερθεί. Ορισμένα από τα έγγραφα που είδαν το φως της δημοσιότητας στο διαδίκτυο έχουν περισσότερο σχέση με την... ποίηση παρά με όσα είχαν ειπωθεί. Έχουμε ζητήσει (τόσο ο υπογράφων όσο και ο Δ. Ξενάκης εκ μέρους του inside story) εγγράφως από τους υπευθύνους του Ιntegrity Initiative λεπτομέρειες για τον τρόπο που τηρούσαν το αρχείο τους, να μας διευκρινίσουν πότε άρχισε και πότε ολοκληρώθηκε η σύνταξη των επιμέρους εγγράφων, πότε και πώς παραβιάσθηκε το αρχείο.
Η ζωή του δημοσιογράφου είναι μια διελκυστίνδα. Συντηρούμε επαφές με εκατοντάδες πηγές. Είναι μέρος της δουλειάς μας. Χωρίς αυτό δεν βγαίνει η είδηση και φυσικά είναι κάτι που θα συνεχίσουμε να κάνουμε. Όπως θα συνεχίσουμε να είμαστε ανοιχτοί σε κάθε είδους συνεργασία, τόσο για το θέμα του ρόλου της Ρωσίας όσο και για οποιοδήποτε άλλο θέμα θεωρούμε ότι αφορά το κοινό μας. Με πληροφορίες, εμπειρίες, επαφές. Αλλά τον τελευταίο λόγο θα τον έχουμε εμείς και πάντα θα φροντίζουμε να είμαστε επαγγελματίες στη δουλειά μας και στη σχέση που έχουμε με τους συνδρομητές και τους αναγνώστες μας.
Κλείνω με μία σταχυολόγηση άρθρων που έχουμε γράψει στο inside story για την παραπληροφόρηση, για όσους ενδιαφέρονται για τη ουσία του θέματος.
Άρθρα του inside story για την παραπληροφόρηση
Μοιραστείτε
Η ΣΕΛΙΔΑ ΜΑΣ ΣΤΟ FACEBOOK
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου