Γράφει ο Ζαχαρίας Β. Μίχας*
Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας, το κύριο εμπόδιο που υφίσταται είναι οι διαρκείς προσπάθειες της Τουρκίας να επιβάλει τετελεσμένα, επιδιώκοντας να εξασφαλίσει στο τέλος της διαδικασίας μεγαλύτερο μέρος από αυτό που της επιφυλάσσει το ισχύον διεθνές δίκαιο.
Ακριβώς επειδή το διεθνές δίκαιο δεν ευνοεί την Τουρκία, υπό την έννοια της ικανοποίησης αυτού που η ίδια αυθαίρετα θεωρεί πως θα έπρεπε να λάβει σύμφωνα προς το μέγεθός της, έχει εμπλακεί σε μια διαρκή προσπάθεια αμφισβήτησης των κανόνων του διεθνούς δικαίου και επιβολή νέων που θα ισχύσουν ειδικά για την Μεσόγειο, με τη δικαιολογία ότι υπάρχουν “ειδικές περιστάσεις”.
Το διεθνές δίκαιο έχει δυναμικό χαρακτήρα, υπό την έννοια της αλλαγής και του εμπλουτισμού του με κάθε νέα απόφαση των διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων, που συνιστούν εξειδίκευση των κανόνων του με καθεμιά επιμέρους περίπτωση που εξετάζεται και εκδίδεται απόφαση. Επηρεάζεται και από τις διεθνείς συμφωνίες, αρκεί αυτές να μην παραβιάζουν νόμιμα συμφέροντα άλλων κρατών.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Τουρκία, εκμεταλλευόμενη τη δεινή θέση, στην οποία είχε περιέλθει η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Λιβύης, καθώς διακυβευόταν η επιβίωσή της, επέβαλλε με ένα μείγμα ισχυρότατων πιέσεων και κινήτρων, τη σύναψη του γνωστού μνημονίου-συμφωνίας Άγκυρας-Τρίπολης, η οποία επιδιώκει να επιβάλλει την ύπαρξη συνόρου στην ΑΟΖ Τουρκίας και Λιβύης(!), παραβιάζοντας τα νόμιμα συμφέροντα της Ελλάδας. Η συμφωνία αποστερεί κάθε δικαίωμα θαλασσίων ζωνών στις ελληνικές νήσους, πλην των χωρικών υδάτων.
Το μνημόνιο μπορεί να είναι καταφανώς παράνομο, αλλά επιβάλλει τετελεσμένα. Η απλή καταγγελία του δεν επαρκούσε. Κατέστη, λοιπόν, απόλυτα αναγκαία μια κίνηση έμπρακτης εξουδετέρωσής του με την σύναψη διεθνούς συμφωνίας. Μοναδική λύση ήταν η οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών της Ελλάδας με την Αίγυπτο. Ο στόχος αυτός, λοιπόν, απέκτησε απόλυτη προτεραιότητα.
Μια ματιά στον χάρτη δείχνει ότι η Αίγυπτος θα είχε να κερδίσει περισσότερα, εάν παραβιάζοντας το διεθνές δίκαιο συντασσόταν με την Τουρκία, όπως της είχε προτείνει η Άγκυρα. Εάν στην εξουσία είχαν παραμείνει οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, από τη “μήτρα” των οποίων προέρχεται ιδεολογικά και ο Ερντογάν, η Ελλάδα είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα είχε να αντιμετωπίσει ένα σύμφωνο παρόμοιο του μνημονίου Άγκυρας-Τρίπολης, γεγονός που θα είχε καταστήσει την κατάσταση απείρως δυσκολότερη για την Ελλάδα.
Μ’ αυτή τη λογική η Ελλάδα αντελήφθη ότι δεν είχε άλλη επιλογή από το να προβεί σε παραχωρήσεις προς την αιγυπτιακή πλευρά για να επιτύχει τη συμφωνία που διεμβολίζει το τουρκολιβυκό σύμφωνο και ουσιαστικά δεσμεύει την πολιτική της. Η Αίγυπτος διακηρύσσει μέσω της συμφωνίας την ανάγκη σεβασμού των διεθνών κανόνων, προσθέτοντας απλά την άποψή της, ότι ο περίφημος “κανόνας της αναλογικότητας” που υφίσταται και συνυπολογίζεται στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου, περιορίζει την επήρεια των νήσων.
Αυτή την μειωμένη επήρεια των νησιών (και της Κρήτης!) αναγνωρίζει και η Αθήνα με τη συμφωνία, αποδεχόμενη ένα ποσοστό 56%-44% υπέρ της Αιγύπτου. Το δεδομένο αυτό οδήγησε στην έγερση ενστάσεων και στη διατύπωση κριτικής ότι δημιουργεί ένα αρνητικό προηγούμενο για την περιοχή του Καστελλορίζου, το οποίο, όπως και την ανατολική Ρόδο, η συμφωνία μερικής οριοθέτησης με την Αίγυπτο τα αφήνει εκτός.
Η μερική οριοθέτηση επελέγη αφενός για να παρακαμφθούν οι αιγυπτιακές ενστάσεις για το ποσοστό επήρειας του μικρού νησιωτικού συμπλέγματος που επηρεάζει την οριοθέτηση, αφετέρου το γεγονός ότι παρά τις κάκιστες διμερείς σχέσεις, η Αίγυπτος δεν επιθυμεί την εξαίρεση της Τουρκίας από τη διαδικασία οριοθέτησης. Η οριστική διευθέτηση του ζητήματος της ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά οι απαιτήσεις της Άγκυρας δεν αφήνουν περιθώριο κοινά αποδεκτής οριοθέτησης.
Υπό το φως όλων αυτών των εξελίξεων, αλλά και τον “μεταβατικό χαρακτήρα” της συμφωνίας Ελλάδας-Αιγύπτου, η Ελλάδα θεωρητικά θα μπορούσε να προχωρήσει στην υπογραφή ανάλογης συμφωνίας και με την Κύπρο! Μια συμφωνία η οποία ναι μεν θα επικυρωθεί και θα σταλεί στον ΟΗΕ, όμως θα τελεί και αυτή υπό την αίρεση μιας τελικής συμφωνημένης διευθέτησης του ζητήματος των θαλασσίων ζωνών μεταξύ όλων των χωρών της περιοχής.
Το σύμφωνο μερικής οριοθέτησης ανάμεσα στην Ελλάδα και την Αίγυπτο, εξυπηρετεί τους ακόλουθους στόχους:
Πρώτον, την έμμεση επισημοποίηση της διαφωνίας Ελλάδας και Αιγύπτου για τα όσα προβλέπονται στη συμφωνία Άγκυρας-Τρίπολης. Σε αντίθεση με αυτή τη συμφωνία, η συμφωνία Αθήνας-Καΐρου είναι απολύτως συμβατά με το διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας.
Δεύτερον, διαμηνύει στην Τουρκία και κάθε άλλον ενδιαφερόμενο ότι η στρατηγική της επιβολής τετελεσμένων δεν παράγει έννομα-αποδεκτά αποτελέσματα, ενώ η προοπτική από κοινού αντιμετώπισης ενδεχόμενης απόπειρας εκ νέου αξιοποίησης του στρατιωτικού καταναγκασμού, δημιουργεί άλλα δεδομένα αναφορικά με τις πιθανότητες επικράτησης.
Τρίτον, διαμηνύει προς κάθε ενδιαφερόμενο ότι η προσπάθεια εξεύρεσης τελικής λύσης δεν μπορεί να έχει άλλο πλαίσιο από το διεθνές δίκαιο. Εν συνεχεία, ή οι δυο πλευρές συμφωνούν διμερώς με αμοιβαίες υποχωρήσεις τα όποια ζητήματα επήρειας ανακύπτουν, ή αποφασίζουν να παραπέμψουν τη διαφωνία τους στο διεθνές δικαστήριο, με την παράλληλη δέσμευση να αποδεχθούν την κρίση του.
Τέταρτον, η εμμονή της Τουρκίας στη θέση ότι τα νησιά δεν δικαιούνται ΑΟΖ βραχυκυκλώνει, εάν δεν τορπιλίζει, κάθε προοπτική ειρηνικής επίλυσης, σε συνδυασμό με την άρνηση υπαγωγής της διαφωνίας στη δικαστική κρίση.
Ανακεφαλαιώνοντας, το σύμφωνο μερικής οριοθέτησης ανάμεσα στην Ελλάδα και την Αίγυπτο, επί της ουσίας αποτελεί πρόσκληση στην Τουρκία να ακολουθήσει την οδό της διεθνούς νομιμότητας. Οι ακρότητες της Άγκυρας δεν θα οδηγήσουν σε αποτελέσματα, στο μέτρο που οι υπόλοιπες χώρες εμφανίζονται αποφασισμένες να αρνηθούν τους τουρκικούς παράνομους ισχυρισμούς στην πράξη.
Οι αντισυσπειρώσεις αυτές, όμως, για την άρνηση-απόκρουση των επεκτατικών απαιτήσεων της Άγκυρας, θα οδηγηθούν σταδιακά σε επέκταση και στο στρατιωτικό πεδίο, με τη συμπερίληψη και δυνάμεων όπως η Γαλλία. Τα οικονομικά συμφέροντα των χωρών αυτών εξυπηρετούνται από τη νόμιμη διευθέτηση των διενέξεων για να προχωρήσει η αξιοποίηση των υδρογονανθράκων της περιοχής.
Στη Μεσόγειο διακυβεύονται πολλά περισσότερα από οικονομικά συμφέροντα. Διακυβεύονται διεθνείς γεωσρατηγικές ισορροπίες. Η γεωπολιτική σημασία της Τουρκίας είναι αναμφισβήτητη. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η ανοχή απέναντι σε παράλογες συμπεριφορές δεν έχει όρια. Ιδιαίτερα εάν αποδειχθεί στην πράξη η βούληση αντίστασης με κάθε τρόπο απέναντι στις έμπρακτες επεκτατικές τάσεις της.
*Ο Ζαχαρίας Β. Μίχας είναι Διευθυντής Μελετών στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Ασφάλειας και Άμυνας (ΙΑΑΑ / ISDA)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου