Η «πολυπολιτισμικοποίηση» της Ελλάδας

του Γιάννη Κολοβού *

Πηγή : Ελληνικές Γραμμές

Η χώρα μας έγινε «πολυπολιτισμική» όχι κατόπιν απόφασης της πολιτικής ελίτ και επικύρωσής της από τον ελληνικό λαό, αλλά λόγω αβελτηρίας διαδοχικών κυβερνήσεων να αντιμετωπίσουν την αυξημένη εισροή παρανόμων μεταναστών τόσο από γειτονικές Βαλκανικές χώρες, όσο και από την Ασία και την Αφρική.

Άγνωστος παραμένει ο ακριβής αριθμός των εν Ελλάδι ευρισκομένων μεταναστών. Στην απογραφή του 2001, καταγράφηκαν 797.093 αλλοδαποί (1) με 373.196 άτομα (2) να έχουν αιτηθεί την λευκή κάρτα κατά την πρώτη διαδικασία νομιμοποίησης του 1998. Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Δημοσίας Τάξεως κατά το 2006, οι εκδοθείσες άδειες παραμονής για αλλοδαπούς εκτός-ΕΕ ανέρχονταν σε 598.477, ενώ ο υπουργός Βύρων Πολύδωρας έκανε λόγο για περίπου 60.000 με 80.000 παρανόμους αλλοδαπούς στην χώρα (3). Όμως το Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής κάνει λόγο για τουλάχιστον 900.000 μετανάστες στην χώρα (4) και περίπου 200.000 με 300.000 παράνομους μετανάστες στην χώρα (5). Ας σημειωθεί ότι άλλες μελέτες ανεβάζουν τον αριθμό των μεταναστών στην χώρα μας σε 1.300.000 (6). Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Εσωτερικών, κατά τα μέσα του 2007, άδεια παραμονής σε ισχύ είχαν 413.447 μετανάστες (240.483 άνδρες και 172.964 γυναίκες) (7).

Εν τω μεταξύ, η εισροή παρανόμων μεταναστών στην χώρα μας σε σημαντικούς αριθμούς συνεχίζεται. Κατά το 2005 συνελήφθησαν 66.351 αλλοδαποί για παράνομη είσοδο στην χώρα εκ των οποίων απελάθηκαν 21.238, ενώ κατά το 2004 συνελήφθησαν συνολικά 44.987 αλλοδαποί για παράνομη είσοδο στην χώρα εκ των οποίων απελάθηκαν 15.720 (8). Μέσα σε δύο χρόνια δηλαδή εισήλθαν στην χώρα και έγιναν αντιληπτοί πάνω από 110.000 άνθρωποι. Επιπλέον, κατά την ίδια περίοδο οι απελάσεις ήταν μόλις 37.000 και άρα, μέσα σε μία μόλις διετία παρέμειναν στην χώρα σχεδόν 75.000 παρανόμως εισελθόντες αλλοδαποί. Αν ληφθεί υπ’ όψιν και ο (άγνωστος) αριθμός όσων εισήλθαν χωρίς να γίνουν αντιληπτοί (και για τους οποίους δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν παρέμειναν ή όχι στην χώρα), τότε φαίνεται η σοβαρότητα του προβλήματος. Κατά τα έτη 2005 και 2006 συνελήφθησαν είτε στα σύνορα, είτε στην ενδοχώρα, πάνω από 150.000 παράνομοι μετανάστες (9).

Εκτός από την αυξημένη εισροή, οι μετανάστες χαρακτηρίζονται και από αυξημένη γεννητικότητα (σε σχέση με την υπογεννητικότητα που χαρακτηρίζει τους Έλληνες). Το 2005 οι γεννήσεις αλλοδαπών αποτέλεσαν το 16,5% του συνόλου των γεννήσεων στην χώρα (10) και επομένως το ποσοστό τους τον πληθυσμό αναμένεται να αυξηθεί τόσο λόγω της συνεχιζόμενης παράνομης εισροής, όσο και λόγω της αυξημένης γεννητικότητάς τους.

Επιπλέον, στην χώρα μας οι διαδικασίες (εκ των υστέρων) νομιμοποίησης των μεταναστών είναι διάτρητες και έχουν επανειλημμένως φαλκιδευθεί. Αρκεί να θυμηθούμε το πόρισμα του (τότε) Εισαγγελέα Πρωτοδικών Αθηνών Ισίδωρου Ντογιάκου ο οποίος επεσήμανε ότι «κατά το χρονικό διάστημα που αναφέρεται παραπάνω [1996-1997], ακόμη δε μέχρι και σήμερα, εισήλθε παράνομα στην Ελλάδα από την πρώην Σοβιετική Ένωση μεγάλος αριθμός αλλοδαπών. Ο αριθμός αυτός ανέρχεται σε 150.000 περίπου μόνο από την Μόσχα» (11). Οι παράτυπες και διάτρητες διαδικασίες συνεχίζονται ακόμα και σήμερα όπως καταδεικνύουν τα περιστατικά με τα χιλιάδες πλαστά πιστοποιητικά υγείας που δίδονταν σε μετανάστες (12) και οι αποκαλύψεις κυκλωμάτων τα οποία εμπορεύονται πλαστές βίζες προς την χώρα μας μέσω των προξενικών μας αρχών π.χ. στην Ουκρανία (13) και στην Σερβία (14). Ενδεικτικά αξίζει να αναφερθεί ότι όπως παραδέχθηκε ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Αστικής Κατάστασης Αλλοδαπών και Μετανάστευσης Γιάννης Σαρηγιαννίδης, η πλειονότητα των δικαιολογητικών που κατατίθενται στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας από άτομα που ισχυρίζονται ότι είναι παλιννοστούντες και αιτούνται την ελληνική ιθαγένεια είναι πλαστά (15).

Μάλιστα, οι αξιωματικοί της Υπηρεσίας Εσωτερικών Υποθέσεων και οι ειδικοί επιθεωρητές του ΟΓΑ που διερευνούν την υπόθεση των αδειών παραμονής που βασίζονταν σε πλαστά έγγραφα η οποία αποκαλύφθηκε στον Δήμο Βουπρασίας Ηλείας ανακάλυψαν ότι οι εμπλεκόμενοι υπάλληλοι του Δήμου «εκτός των παράνομων δραστηριοτήτων που είχαν με τους αλλοδαπούς της Ηλείας είχαν διασυνδέσεις και με δεκάδες γραφεία εξυπηρέτησης αλλοδαπών στην Αθήνα, τα οποία προωθούσαν προς εξυπηρέτηση με το αζημίωτο εκατοντάδες αλλοδαπούς, οι οποίοι δεν μπορούσαν να λάβουν νόμιμα άδειες παραμονής. Στην υπόθεση φέρονται να εμπλέκονται και πολλοί εκ των αγροτών της περιοχής, οι οποίοι χορηγούσαν στους αλλοδαπούς υπεύθυνες δηλώσεις εργοδοτών «μαϊμούδες» προκειμένου να συμπληρώσουν τον αριθμό των ημερομισθίων και να προχωρήσουν στη διαδικασία της άδειας παραμονής τους» (16). Κατά την διερεύνηση αυτής της υπόθεσης, ανακαλύφθηκαν εκατοντάδες πλαστά πιστοποιητικά από διάφορα νοσοκομεία της χώρας (κυρίως από την Αθήνα), αλλά και πλαστές βεβαιώσεις και έγγραφα που προέρχονταν από την πρεσβεία της Αλβανίας στην Αθήνα. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι από τους 15.000 συνολικά μετανάστες που κατέθεσαν αιτήσεις νομιμοποίησης στον νομό Ηλείας από το 2002 μέχρι το 2007, οι 7.000 (!!) είχαν υποβάλλει την αίτησή τους στον Δήμο Βουπρασίας (17). Τέλος, υπάρχουν στοιχεία ότι μέσω του συγκεκριμένου κυκλώματος νομιμοποιήθηκαν και επικίνδυνοι Αλβανοί κακοποιοί, οι οποίοι εμπλέκονται σε σοβαρές κακουργηματικές πράξεις και οι οποίοι είχαν αποδράσει από τις φυλακές της Αλβανίας κατά την περίοδο των ταραχών (18). Με τέτοιες διάτρητες διαδικασίες έγιναν οι εκ των υστέρων νομιμοποιήσεις μεταναστών, οι οποίες οδηγούν στην «πολυπολιτισμικοποίηση» της χώρας.

και οι συνέπειές της...

Η αυξημένη εισροή παρανόμων μεταναστών προς την χώρα μας από το 1990 και μετά και οι τέσσερις – μέχρι στιγμής – προσπάθειες εκ των υστέρων νομιμοποίησής τους (19) έχουν αλλάξει σημαντικά την πληθυσμιακή εικόνα των κατοίκων της χώρας μας. Κατά τον λέκτορα Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Δημήτρη Παπανικολάου «την προηγούμενη εποχή η Ελλάς ήταν παραδοσιακά πατριαρχική, κουτοπόνηρα ορθόδοξη, ελληνολατρικά μονοπολιτισμική, πτωχή πλην τίμια. Και αποκλειστικότατα των Ελλήνων. [Ενώ τώρα] οι νέοι μετανάστες από τα Βαλκάνια και την Ασία, ως αναπόσπαστο κομμάτι του πληθυσμού της Ελλάδας, δίνουν για πρώτη φορά τη δυνατότητα για την ανάπτυξη ενός πολυπολιτισμικού κράτους» (20). Ο Συνήγορος του Πολίτη Γιώργος Καμίνης τονίζει ότι «είμαστε πλέον μία πολυπολιτισμική κοινωνία» (21), ενώ ο (τότε) πρόεδρος της ΓΣΕΕ Χρήστος Πολυζωγόπουλος είχε τονίσει ότι «ο αιώνας μας θα είναι αιώνας έντονης κινητικότητας του ανθρώπινου δυναμικού και δεν έχουμε παρά να διαμορφώσουμε συνθήκες πολυπολιτισμικών κοινωνιών σε όλες τις χώρες» (22). Με το ίδιο σκεπτικό, ο καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Μάριος Μπέγζος κάνει λόγο για «την παλαιά, προ αιώνων, παράδοση της Αθήνας ως πόλης πολυφυλετικής και πολυπολιτισμικής» (23).

Όμως τα πράγματα δεν είναι ούτε τόσο απλά, ούτε τόσο ... ειδυλλιακά. Εξ’ αιτίας αυτών των πληθυσμιακών μεταβολών και του τρόπου με τον οποίον έγιναν «δημιουργούνται πλέον οι αντικειμενικές συνθήκες για μεγάλη κοινωνική αναστάτωση και συγκρούσεις. Είναι πρακτικά αδύνατον να αφομοιώσουν η ελληνική οικονομία και η κοινωνία τόσο μεγάλο αριθμό μεταναστών, λαθρομεταναστών, όταν τα βασικά χαρακτηριστικά της οικονομικής πολιτικής είναι η λιτότητα, η δημοσιονομική αυστηρότητα και η σχετική πτώση του ρυθμού ανάπτυξης» (24), παρατηρεί ο Γιώργος Κύρτσος. Σύμφωνα με την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή «σήμερα, βρισκόμαστε σε ένα στάδιο συνύπαρξης μεταξύ του ημεδαπού πληθυσμού και των αλλοδαπών, αλλά σε καμμία περίπτωση δεν μπορεί κανείς να μιλήσει για ένταξη των μεταναστών στον κοινωνικό κορμό της χώρας» (25).

Σημαντική είναι και η παρατήρηση του διδάσκοντος στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Γιάννη Βούλγαρη ότι «η εργατική τάξη έπαψε να είναι εθνικά ομοιογενής μετά την μαζική είσοδο μεταναστών. Διαμορφώθηκε έτσι μία νέα «τμηματοποίηση» της αγοράς εργασίας, με μειωμένη ταξική αλληλεγγύη, μιά και δεν στηρίζεται πλέον στην προϋπάρχουσα αλληλεγγύη της κοινής εθνικότητας, της κοινής «ιδιότητας του πολίτη» (citizenship) με τα ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα που την συνοδεύουν» (26).

Ο πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Κοινωνιολόγων Νίκος Φακιολάς προειδοποιεί ότι «αν τα πράγματα συνεχίσουν κατά αυτόν τον τρόπο, ο Αθηναίος πολίτης θα γίνει περισσότερο ατομιστής, εσωστρεφής και ξενοφοβικός. Κι αυτό, γιατί δεν υπάρχει συνοχή στον πληθυσμό λόγω των συνεχών μετακινήσεών του, όχι μόνο από πόλη σε πόλη, αλλά και από συνοικία σε συνοικία, γεγονός που συνεπικουρείται από την μεγάλη εισροή μεταναστών. Αυτό δεν βοηθάει στο να δημιουργούνται γειτονιές και αίσθημα αλληλεγγύης» (27).

Αξίζει χαρακτηριστικά να αναφερθεί ότι στην ερώτηση «Έχουν συμβάλλει οι μετανάστες στη δημιουργία μίας πιο ανοιχτής κοινωνίας στη χώρα μας;» οι Έλληνες απάντησαν «λίγο/καθόλου» σε ποσοστό 69% ενώ «αρκετά/πολύ» απάντησε το 30% ενώ στην ερώτηση «Η μετανάστευση αλλοδαπών στη χώρα μας ωφελεί την Ελλάδα;» το 77% των Ελλήνων απάντησε «λίγο/καθόλου» ενώ «αρκετά/πολύ» απάντησε μόλις το 22% (28).

Ενδεικτικά για το πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση στο μέλλον όταν οι αλλοδαποί θα ανταγωνίζονται ακόμα περισσότερο τους Έλληνες σε κοινωνικές παροχές, επιδόματα, χρηματοδοτήσεις και μοριοδοτήσεις ήταν τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας όταν έγινε η κλήρωση του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας για την παραχώρηση των κατοικιών του Ολυμπιακού Χωριού στους Θρακομακεδόνες. Όταν τα επώνυμα των κληρωθέντων δεν ήταν Ελληνικά οι κληρωθέντες αποδοκιμάζονταν από το πλήθος. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ρεπορτάζ εφημερίδας «σε ορισμένες περιπτώσεις χρειάστηκε η επέμβαση της Αστυνομίας για να απομακρυνθούν οι «διαφωνούντες» και αποδοκιμάζοντες κάθε φορά που έβγαινε από την κληρωτίδα το όνομα αλλοδαπού εργαζομένου. Οι πιό ισχυρές φωνές ακούστηκαν όταν κληρώθηκαν δύο αλλοδαποί συνεχόμενα και ακούστηκαν συνθήματα όπως: «Πουλημένοι», «Δώστα τα σπίτια σε Έλληνες» κ.λπ.» (29).

Εντάσεις μεταξύ Ελλήνων και αλλοδαπών γονέων σημειώνονται και κατά την διεκδίκηση θέσεων στους βρεφονηπιακούς σταθμούς του Δήμου Αθηναίων. Σύμφωνα με στοιχεία του Δήμου, στους βρεφονηπιακούς σταθμούς του έχουν γίνει δεκτά 5.148 παιδιά ως 4 ετών, εκ των οποίων τα 1.609 (το 31,25%) έχουν γονείς αλλοδαπούς. Ο Δήμος Αθηναίων έχει δεχθεί πολλές επιστολές διαμαρτυρίας από γονείς-δημότες οι οποίοι, παρά τα χαμηλά εισοδήματά τους, δεν κατάφεραν να εξασφαλίσουν θέση για τα παιδιά τους. Αυτό συμβαίνει σε κάποιο βαθμό γιατί ένα από τα κριτήρια επιλογής είναι και η οικονομική κατάσταση των γονέων των νηπίων. Όμως, ενώ η οικονομική κατάσταση των Ελλήνων αποτυπώνεται στην φορολογική δήλωση την οποία υποβάλουν μαζί με την αίτηση εγγραφής του νηπίου, η οικονομική κατάσταση των αλλοδαπών είναι δύσκολο να αποτυπωθεί με ακρίβεια αφού πολλοί εργάζονται ανασφάλιστοι ή έχουν εισοδήματα που δεν καταγράφονται. Έτσι, οι αλλοδαποί γονείς εμφανίζονται σε αρκετές περιπτώσεις ως περισσότερο χαμηλόμισθοι από ότι είναι στην πραγματικότητα και παίρνουν τις θέσεις (30).

Ο ομότιμος καθηγητής του πανεπιστημίου Howard της Ουάσιγκτoν Νικόλαος Σταύρου προειδοποιεί ότι η υπονόμευση της ελληνικής εθνικής ομοιογένειας εντάσσεται σε ευρύτερο αμερικανικό σχέδιο τεμαχισμού των Βαλκανίων ενώ υπογραμμίζει ότι «οι Αλβανοί μετανάστες έχουν υπερβεί κατά πολύ τα όρια της «φιλοξενίας» και έχουν ιδρύσει την Ομοσπονδία Αλβανικών Ομίλων Δυτικής (ελληνικής) Μακεδονίας με σκοπό την «προώθηση και προάσπιση των συμφερόντων τους»» (31). Κατά τον διατελέσαντα σύμβουλο του Ανδρέα Παπανδρέου επί θεμάτων εξωτερικής πολιτικής Περικλή Νεάρχου υπάρχει αλλαγή της πολιτικής της χώρας. Όπως σημειώνει «είναι φανερό ότι για ορισμένους η λαθρομετανάστευση είναι αναπόσπαστο μέρος της προωθούμενης παγκοσμιοποίησης και της «πολυπολιτισμικής» μεταλλάξεως των εθνικών κρατών, που είναι η ιδεολογική εκδοχή της. Το γεγονός ότι το μέγα αυτό θέμα της λαθρομεταναστεύσεως μένει ουσιαστικά εκτός ημερησίας διατάξεως και πραγματικής συζητήσεως στις εκλογές δεν είναι τυχαίο και συμπτωματικό. Είναι, δυστυχώς μέρος μίας πολιτικής που συγχέεται με τα ιδεολογήματα της παγκοσμιοποίησης. Το θέμα όμως αυτό απειλεί, με τη δυναμική και την προοπτική του, την ίδια την εθνική υπόσταση του ελληνικού κράτους. Οι πολιτικές ηγεσίες έχουν γι’ αυτό τεράστιες ευθύνες απέναντι στον ελληνικό λαό, στην ιστορία του και στο εθνικό του μέλλον» (32).

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1) Μάρης Δ. «Ελλάς Ελλήνων...και μεταναστών», Επενδυτής 18-19/5/2002
2) Σαμπεθάι Ι. «Η ελληνική αγορά εργασίας: χαρακτηριστικά, προβλήματα και πολιτικές», Οικονομικό Δελτίο, τεύχος 16, Δεκέμβριος 2000, Τράπεζα της Ελλάδος
3) Tzilivakis Kathy “Minister tables migrant data”, Athens News 4/8/2006
4) Γαλάτη Πίκια «Το προφίλ των μεταναστών στην Ελλάδα», Καθημερινή 21/11/2004
5) Tzilivakis Kathy “Minister tables migrant data”, Athens News 4/8/2006
6) Κολλίντζας Τρ. και Ψαρρής Ι. «Η εικονική πραγματικότητα του κατά κεφαλήν εισοδήματος», Οικονομικός Ταχυδρόμος 1 Ιανουαρίου 2004, σελ. 29-31
7) «413.000 οι νόμιμοι μετανάστες», Ελευθεροτυπία 20/7/2007
8) Μπαρδούνιας Νίκος «Επιχειρήσεις από ΕΛ.ΑΣ και απελάσεις», Καθημερινή 29/9/2006
9) Γαλιατσάτος Π. «Εισβολή από λαθρομετανάστες», Τύπος της Κυριακής 24/12/2006
10) Μπούτση Μυρτώ «Οι μετανάστες γεμίζουν τα σχολεία και το ΑΕΠ», Τύπος της Κυριακής 28-29/10/2006
11) «Το πόρισμα Ντογιάκου», Αυριανή 22/12/2001. Τα πιό σημαντικά σημεία του πορίσματος παρατίθενται στο βιβλίο του γράφοντος «Το Κουτί της Πανδώρας: Παράνομη Μετανάστευση και Νομιμοποίηση στην Ελλάδα», Αθήνα: Πελασγός, σελ. 305-307
12) «Έδιναν πλαστές κάρτες υγείας σε μετανάστες», Ελευθεροτυπία 26/11/2005
13) «Στο κελί για πλαστές βίζες», Ελευθεροτυπία 26/11/2005
14) «Από 1.000 έως 2.300 ευρώ πουλάνε τις βίζες στο Βελιγράδι», Το Παρόν 6/8/2006
15) «Πλαστά δικαιολογητικά για ιθαγένεια», Το Βήμα 23/2/2007
16) Νόδαρος Μάκης «Πλαστές άδειες παραμονής από υπαλλήλους», Ελευθεροτυπία 8/3/2007
17) Νόδαρος Μάκης «Κύκλωμα πίσω από 7.000 αιτήσεις νομιμοποίησης», Ελευθεροτυπία 14/5/2007
18) Νόδαρος Μάκης «Νομιμοποίησαν Αλβανούς κακοποιούς», Ελευθεροτυπία 20/8/2007
19) Πλήρης περιγραφή του φαινομένου της μεταναστευτικής εισροής προς την χώρα μας από το 1990 και μετά γίνεται στο βιβλίο μου «Το Κουτί της Πανδώρας: Παράνομη Μετανάστευση και Νομιμοποίηση στην Ελλάδα» (Εκδόσεις Πελασγός)
20) Παπανικολάου Δημήτρης «Χαμένοι στη νιρβάνα μίας αέναης ομογένειας», Τα Νέα [Βιβλιοδρόμιο] 23-24/9/2006
21) Ιωακειμίδου Κωνσταντίνα «Το κράτος πρέπει να εμπιστευθεί τους πολίτες», Απογευματινή 15/4/2006
22) Πολυζωγόπουλος Χρήστος «Έχουμε ζήσει τη μετανάστευση», Τα Νέα 11/10/2004
23) Παπουτσάκη Μαρία «Η «μάχη» του μιναρέ», Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία 2/4/2006
24) Κύρτσος Γιώργος «Δύο σόκ και μία ανατροπή», City Press 16/12/2004
25) Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή «Είσοδος, διαμονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελληνική Επικράτεια (Σχέδιο Νόμου)», Γνώμη της Ο.Κ.Ε 133, Ιούλιος 2005, σελ. 19 [Πρόσβαση στις 15/12/2006]
26) Βούλγαρης Γιάννης «Το «σύστημα Ελλάς» υπό πίεση», Τα Νέα 25-26/2/2006
27) Σδούγκος Άλκης και Ακριβάκη Παρασκευή «4 Ιουλίου 2025: Η Αθήνα με μία ματιά...», Αλληλέγγυος Πολίτης 4/7/2005
28) Δεληθανάση Μαρία «Αναζητώντας τους όρους συνύπαρξης», Καθημερινή 17/11/2005
29) Μέγας Χρήστος «Χαρά για 2.292 που βρήκαν στέγη και φωνές ξενοφοβίας», Ελευθεροτυπία 11/10/2004
30) Λακασάς Απόστολος «Συνωστισμός νηπίων έξω από σταθμούς», Καθημερινή 30/9/2007
31) Σταύρου Νικόλαος «Οι εκλεκτοί των ΗΠΑ στα Βαλκάνια», Το Βήμα 19/11/2005
32) Νεάρχου Περικλής «Να συζητηθούν στις εκλογές τα μεγάλα ουσιαστικά θέματα», Το Παρόν 26/8/2007

* ο Γιάννης Κολοβός είναι επικοινωνιολόγος και συγγραφέας του βιβλίου «Το τέλος μιας ουτοπίας: η κατάρρευση των πολυπολιτισμικών κοινωνιών στην Δυτική Ευρώπη» το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πελασγός. Το άρθρο προέρχεται από απόσπασμα του βιβλίου.